Als systemisch coach kun je het onderscheid herkennen tussen een aantal gevoelscategorieën die je regelmatig bij systemische vraagstukken tegenkomt. We kunnen onze emoties onderscheiden in vier emoties, namelijk primaire emoties, secundaire emoties, tertiaire emoties en meta/zijngevoelens. In dit artikel neem ik je mee in het verschil tussen de vier emoties en hoe je hiermee kunt omgaan. Leren omgaan met je eigen emoties is in mijn ogen, één van de belangrijkste eigenschappen om een buitengewoon leven te leven. Lees daarom snel verder als jij wilt leren omgaan met deze emoties en ze wilt leren herkennen.
De vier emoties
Een emotie is een innerlijke beleving of gemoedsbeweging dat door een bepaalde situatie wordt opgeroepen of spontaan kan optreden. Veel mensen vinden omgaan met eigen en andermans emoties erg lastig. Een emotie zet iets in beweging, zowel negatief als positief. Emoties ontstaan namelijk omdat iets je raakt. Om goed met je emoties om te kunnen gaan, is het fijn om onderscheid te kunnen maken tussen de verschillende gevoelscategorieën. Zo onderscheiden we in systemisch werk op emotioneel niveau vier soorten:
Primaire emoties
Secundaire emoties
Tertiaire emoties
Meta- of zijngevoelens
Primaire emoties
Primaire emoties ontstaan als directe reactie op een prikkel van de buitenwereld. Het is een onvervalste, oorspronkelijk innerlijke reactie op een gebeurtenis in de wereld om ons heen.
Primaire emoties zijn eenvoudig en vragen niet om een uitgebreide beschrijving. De energie is hoog, ze zijn kort en heftig. Primaire emoties blijven niet langer dan nodig, vaak tussen de 10 en 120 seconden. Ze zijn daardoor verbonden met de werkelijkheid, het hier en nu.
Ze hebben de mooie eigenschap dat ze een helende werking hebben, of ze nu positief of negatief zijn. Ze maken namelijk iets vrij zodat je weer verder kan. Ze hebben hun werk gedaan en houdt dan op. Zelfs als het oncomfortabel voelt, komen ze vaak iets positiefs brengen. Na afloop voel je namelijk rust, ruimte en kracht.
Denk bij primaire emoties aan de basisemoties bang, bedroefd, boos, blij en lichaamgevoelens wat signalen zijn van lichamelijke behoeften.
In de praktijk:
Primaire emoties zijn verbonden aan een gebeurtenis of een wond. Zo kan je partner je verrassen met een enorm leuk cadeau, waardoor jij je enorm blij of ontroerd voelt. Of krijg je vervelend nieuws te horen, waardoor jij je direct boos voelt.
Het kan ook zo zijn dat er iets in het verleden heeft plaatsgevonden. Misschien ben je als kind gepest, dan zijn de primaire emoties gerelateerd aan het verdriet of de boosheid dat je er niet bij hoorde, dat je je afgewezen of machteloos voelde. Het kan zijn dat je die emoties pas later in je leven kunt ervaren, omdat een overlevingsmechanisme ervoor zorgde dat je er nog geen toegang toe kreeg. Op het moment dat je er wel toegang toe hebt en je ze kunt voelen, blijven dat de primaire emoties.
Secundaire emoties
Secundaire emoties dekken primaire emoties af, het zijn vervormingen van primaire emoties. Wanneer secundaire emoties niet gestopt worden kunnen ze vaak langdurig zijn. Ze kunnen dan uren, dagen, jaren duren.
Waar primaire emoties het gevoel van echtheid en authenticiteit oproepen, roepen secundaire emoties het gevoel op van onechtheid, moeheid en irritatie.
Secundaire emoties zijn verbonden met innerlijke beelden, verhalen en concepten waar iemand krampachtig aan wil vasthouden. Zo kan bijvoorbeeld iemands boosheid blijven hangen of telkens terugkomen.
De functie van deze emoties is om de onderliggende pijn niet te hoeven voelen. Het is een beschermingsmechanisme. Je voelt wellicht tijdelijk verlichting, maar het heelt niet.
Bij secundaire emoties kun je denken aan frustratie, cynisme, roddelen klagen en slachtoffergedrag. Zo kan iemand verdriet tonen, maar zit daaronder eigenlijk boosheid, of toont iemand blijdschap terwijl er angst is.
Als iemand secundaire gevoelens ervaart dan worden vaak ook de ogen gesloten. Als men hun ogen open kan doen, echt kan kijken en nog steeds bij het gevoel kan blijven dat ze op dat moment hebben, dan gaat het doorgaans om een primaire emotie.
In de praktijk
Secundaire emoties ontstaan wanneer je een primaire emotie onderdrukt, ontkent of rationaliseert. Als je je primaire emoties niet wilt voelen, kunnen ze worden omgezet in secundaire emoties. Secundaire emoties dekken de primaire emoties af, omdat die te groot en pijnlijk zijn. Dus het is makkelijker om boos te zijn, dan te voelen dat je afgewezen en gekwetst bent.
Stel je moeder vroeg vroeger nooit actief naar hoe het met je is. Je hebt het gevoel dat de meeste aandacht naar haarzelf ging. Daardoor ben je misschien gaan denken dat je er niet toe doet en dat je niet belangrijk genoeg bent. Je merkt de laatste tijd dat je steeds geïrriteerd reageert, je bent boos en je hebt eigenlijk geen zin meer om haar te zien (Secundaire emotie). Onder deze boosheid zit eigenlijk veel verdriet in verband met een groot gemis en twijfel (primaire emotie).
Tertiaire emoties
Tertiaire emoties hebben een systemische achtergrond, daarom worden ze ook wel systeememoties genoemd of overgenomen gevoelens. Deze overgenomen gevoelens, zoals angst, verdriet of bezorgdheid zijn gevoelens die zijn overgenomen van iemand uit je familiesysteem en kunnen al tijdens de zwangerschap zijn overgenomen door de ander.
Vaak gaat het zo ver terug dat men ze niet meer kan herinneren wanneer deze begonnen zijn en is men er daardoor weinig van bewust.
Systeememoties voelen in eerste instantie als eigen emoties, maar horen niet bij de eigen persoonlijkheid, maar bij iemand anders uit het familiesysteem. Het geeft een ‘oneigen’ gevoel. Het is immers geen weergave van een eigen ervaring of eigen trauma.
In de praktijk
Denk hierbij aan iemand die zonder echte aanleiding heel angstig of verdrietig is. Uit een opstelling kan dan blijken dat dit is overgenomen van één van de grootouders of iemand anders uit het systeem, die vanwege de pijn niet echt kon rouwen.
Meta- / Zijngevoelens
Metagevoelens zijn onpersoonlijke persoonlijke gevoelens. Er is verbinding, maar tegelijkertijd is er afstand. Het zijn gevoelens of gewaarwordingen zonder emotie.
Deze gevoelens zoals wijsheid, diepe tevredenheid, deemoed, medeleven, metaliefde, moed, maar ook ‘doen wat de situatie vraagt’ zijn van een andere kwaliteit en stijgen boven de andere uit.
Bert Hellinger beschrijft dat wijsheid het hoogste metagevoel is. Wijsheid wordt geassocieerd met moed, deemoed en met levensenergie. Je kunt deze gevoelens niet oproepen, ze komen uit zichzelf, als een zegen. Denk hierbij aan wat een chirurg ervaart terwijl hij opereert. De discipline die nodig is om dat te doen wat er op dat moment te doen is. Of het slechte gevoel dat je kunt hebben wanneer je op het punt staat iets te doen dat niet in overeenstemming is met je ziel. Noem het een geweten van hogere orde.
Omgaan met je emoties
In deze wereld waar het soms lijkt dat alles maakbaar is, lijkt het dat negatieve emoties er niet mogen zijn. Ik geloof echter niet in alleen maar mooie en positieve gevoelens en de daarbij passende emoties. Systemisch gezien is het zelfs zo, dat hoe harder je roept dat de negatieve emoties wegmoeten, hoe harder deze negatieve emoties vaak terugkaatsen. Het is dan net een bal die je steeds harder onder water probeert te duwen, maar als hij dan ontsnapt, zal deze ook veel hoger boven het water uitkomen.
De kracht van een mooi leven zit hem wat mij betreft in het aankijken van deze emoties, er ja tegen kunnen zeggen en dan aangaan wat daarvoor nodig is. Dat lijkt in eerste instantie heel spannend, omdat we er goed in zijn om in ons hoofd verontrustende beelden te creëren. Maar juist primaire emoties kunnen heftig zijn en tegelijk heel kort en hebben vaak een helende werking, waar secundaire emoties lang duren en je ongemerkt kunt uitputten.
Wil jij ook meer zicht krijgen op deze vier emoties?
Middels een familieopstelling krijg jij meer zicht op jouw emoties. Doe daarom een familieopstelling of vraag een gesprek aan voor meer informatie over het persoonlijke coachtraject.
Ontdek de invloed van jouw familiesysteem
Lees meer over de invloed van jouw familiesysteem op jouw werk, relatie en persoonlijk vlak en wordt de krachtigste versie van jezelf.
Download nu het gratis e-book
